Acteur Timothy Olyphant geeft in de miniserie Justified: City Primeval opnieuw gestalte aan de eigengereide, schietgrage U.S. Marshall Raylan Givens. De wetsdienaar uit Justified is nog altijd zijn beste rol.
U.S. Marshall Raylan Givens, de hoofdpersoon uit de misdaadreeks Justified (2010-2015), oogt met zijn Stetson-hoed en cowboylaarzen als een wetsdienaar uit de negentiende eeuw. Een rouwdouwer die aan de frontier probeert de misdaad in te dammen.
Aan protocollen houdt hij zich liever niet; zijn tegenstanders lappen immers ook alle regels en wetten aan hun laars. Givens vertrouwt liever op zijn instinct en schiettalent. Iedereen weet dat hij de snelste schutter is in de wijde omgeving. Wanneer de diender zijn rechterduim achter zijn riem klemt, weet je al hoe laat het is. Met Givens’ wijsvinger zo dicht bij de trekker kan het binnen milliseconden gedaan zijn.
Het grote probleem voor Givens is dat hij leeft in de eenentwintigste eeuw en niet in de weerbarstige periode van de kolonisatie van de Verenigde Staten. In de eerste aflevering van de serie wordt hij door zijn superieuren terechtgewezen nadat hij in Miami en plein public een misdadiger fusilleert. Er wordt direct een onderzoek ingesteld. Dat vindt Givens klinkklare onzin: “Laten we het simpel houden, hij trok zijn pistool en ik schoot hem dood.” De actie was “gerechtvaardigd”.
Maar een van Givens bazen bijt hem toe dat eigenrichting “al honderd jaar niet meer geldt”. Givens wordt overgeplaatst naar een armoedige mijnstreek in Kentucky, de plek waar hij ooit opgroeide. En een plek waar cowboyhoeden minder opvallen en eigenrichting vaak boven lokale rechtspraak gaat.
Wreker
Acteur Timothy Olyphant (1968) speelde zes seizoenen lang op knappe wijze de hoofdrol in Justified. Givens lijkt in de verte wel wat op Olyphants rol als sheriff Seth Bullock in westernserie Deadwood (2004-2006). Allebei mannen met het hart op de juiste plek, die beseffen dat ze soms hun morele grenzen moeten verleggen om orde te herstellen. En altijd zijn ze op hun hoede: ze hebben allebei in de loop der tijd een hoop vijanden gemaakt.
Een treffend voorbeeld van die waakzaamheid zien we wanneer Givens voor het eerst kennismaakt met minkukel en beroepscrimineel Dewey Crowe (Damon Herriman). Als Crowe achteloos het huis van zijn schoonzus Ava binnenwandelt, ontzegt Givens, die daar toevallig op bezoek is, hem de toegang. Maar eerst kijkt de Marshall nog vlug naar Crowe’s middel, om te zien of daar geen wapen is verstopt.
Olyphants acteerwerk is voortdurend gelaagd. Givens is tegelijkertijd alert en in gedachten verzonken. Wanneer Ava vertelt hoe ze werd mishandeld door haar echtgenoot kijkt Givens woest naar de grond: was hij er maar bij geweest, dan had hij korte metten met de bruut gemaakt.
Op zo’n moment komt ook de meer genadeloze kant van Givens bovendrijven, de wreker die hij eigenlijk is. Ook weer in de miniserie Justified: City Primeval, een nieuw vervolg dat net als de oorspronkelijke reeks is gebaseerd op een kort verhaal van auteur Elmore Leonard.
Givens komt vanuit het armoedige Oost-Kentucky terecht in Detroit, nog zo’n plek die zijn beste tijd al decennia gehad heeft. De immer gefrustreerde Givens past er prima. In de trailer van de miniserie roept Olyphants personage tijdens een woninginval dat hij de bewoner “verlossing” zal bieden. Als er geen reactie volgt, zegt hij ad rem als altijd: “Zoals ze in de Bijbel altijd zeggen: dan ga je eraan.” Misschien is het geen verrassing dat Givens ex-vriendin hem “de kwaadste man die ik ooit heb gekend” noemt.
De mijn in
In Justified sijpelde geleidelijk door waarom Givens zo ziedend is. Tijdens zijn jeugd in Harlan County bracht zijn vader flink wat tijd door in de gevangenis. Givens heeft met zijn eigen ogen gezien hoe het niet moet.
Saillant is dat Harlan bekendstaat om de grote mijnwerkersstaking van 1973 die destijds werd gefilmd door documentairemaker Barbara Kopple. In haar met een Oscar bekroonde Harlan County, USA (1976) was al te zien dat de inwoners er slechts drie opties hadden: verhuizen, de mijn in, of de criminaliteit. Dat wordt weerspiegeld in Justified: Givens werkte als negentienjarige ook in de mijnen, zij aan zij met Boyd Crowder (Walton Goggins). Waar Givens carrière maakte in rechtshandhaving, ontpopte Crowder zich tot een zware crimineel en Givens’ aartsvijand in het eerste seizoen.
De twee acteurs zijn aan elkaar gewaagd. In veel scènes is te zien hoe Goggins erop los schmiert, terwijl Olyphant zijn zelfverzekerde glimlach etaleert. Telkens wanneer Givens Crowder verbaal onderuithaalt, verandert Justified even in een komedie. Al is die humor bijna altijd een overlevingsmechanisme. Zelfs over een aanslag op een kerk wordt smakelijk gelachen. Sowieso is Olyphants komische timing uitstekend. Zijn oneliners zijn even onverwachts en krachtig als de kogels uit Givens’ 9mm-Glock.
Olyphant is eigenlijk een character actor die per ongeluk de ster lijkt geworden. Qua acteerstijl wat vreemd en toch behaaglijk. Misschien is dat ook wel wat Justified zo boeiend maakt: Raylan Givens met zijn rare, sullige loopje. Hij is John Wayne met een vleugje Eli Wallach. Hij is James Stewart, maar kan geërgerd kijken als Lee Van Cleef.
Givens is een atypische macho. Geen schreeuwer, maar een prater. Of zelfs een zwijgzaam luisteraar. Totdat het weer tijd is voor een smeuïge levenswijsheid. Misschien is deze wel het leukst: “Als je ’s ochtends een klootzak tegenkomt, dan ben je een klootzak tegengekomen. Als je de hele dag klootzakken tegenkomt, dan ben je waarschijnlijk zelf een klootzak.”
Justified: City Primeval is te zien via Disney+ (VoD).
